کلانشهر/ نیما فریدمجتهدی: دُرفک شناخته‌شده‌ترین و معروف‌ترین کوه استان گیلان است. کمتر فردی در گیلان پیدا خواهد شد که نام این کوه را نشنیده باشد این خود گواهی بر این امر. دلایل زیادی وجود دارد که کوه دُرفک را علی‌رغم ارتفاع به نسبه متوسط‌اش کوه شاخصی بدانیم.

ویژگی‌های جغرافیایی خاص این کوه، شامل منفردبودن و انزوای جغرافیایی، مرزهای طبیعی قابل تفکیک و مشخص، چشم‌انداز و مناظر منحصربه‌فرد در البرز غربی، موقعیت جغرافیایی خاص در میان کوه‌های مرتفع استان گیلان، نزدیکی به مراکز جمعیتی و همچنین مرکز سیاسی-جمعیتی کشور همچون رشت، تهران و منطقه آزاد انزلی و در نهایت مجاورت با مناطق باستانی رودبار و دیلمان. اهمیت دُرفک فقط به شرایط جغرافیایی‌اش منحصر نیست، دُرفک از دیدگاه زمین‌شناسی و ژئومورفولوژیکی موقعیتی به نسبه بی‌همتا در میان کوه‌های رشته‌کوه البرز دارد. اشکال خاص فرسایش و انحلال آهکی (کارست) و وجود لندفرم‌های تیپیک کارست همچون غارها و دره‌های کنیونی در کنار روراندگی عظیم آن، همگی از جاذبه‌های زمین‌شناسی این توده کوهستانی است. وجود مناطق حفاظت شده سیاهرود و شکار ممنوع دیلمان-دُرفک، ذخیره‌گاه‌های جنگلی اَربه ناو، سرخ دار و... همگی مجموعه‌ای از امتیازاتی است که در کمتر کوهی به شکلی یکجا و درهم بافته یافت می‌شود.

بنابراین نگاهی که باید به دُرفک داشته باشیم هم باید حاوی بهره‌مندی خردمندانه به عنوان یک جاذبه و منبع عمده ژئوتوریسم باشد و هم نگاه حفاظتی. دُرفک همانند دیگر میراث‌های طبیعی ایران، به شدت در حال صدمه دیدن از منابع مختلف است که با نگاهی صرفاً بهره‌بردارانه در حال تخریب چشم‌اندازها‌ و مناظر زیست‌محیطی و از بین بردن کارکردهای اکوسیستمی آن هستند.

در این یادداشت با ارائه و معرفی پویش مردمی حفاظتی کاشت بذر بلوط به عنوان یک اقدام عملی که در روز 23 مهر ماه 1400 در این کوه انجام گرفت، پیشنهاد می‌شود با توجه اهمیت این گام به‌عنوان سنگ بنای اقدام‌های هماهنگ و مشارکتی حفاظتی از کوه دُرفک‌، این روز را به نام کوه دُرفک نام‌گذاری کنیم. علت انتخاب ماه مهر برای انجام عملیات بذرکاری، محدودیت‌های آب‌وهوایی دو سویه است. ازسویی بذر بلوط در ماه شهریور آماده جمع‌آوری است، ازسوی‌دیگر فرصت کاشت آن پس از جمع‌آوری به‌دلیل امکان سبز شدن محدود، از سوی دیگر ماه آبان از دیدگاه آب‌وهوایی، ماه شروع بارش برف در دُرفک است که عملاً هرگونه عملیات اجرایی را منوط به شرایط جوی مساعد می‌شود که همین مسئله ریسک سبز شدن بذرها را افزایش می‌دهد. لازم به ذکر ماه مهر، یادآور از دست دادن چهار کوهنورد فقید گیلانی درکوه دُرفک نیز است. امید است با ثبت روزی به نام دُرفک، ادای دینی به این کوه که برای تمامی گیلانیان نمادی از پایداری و شکوه و صلابت است صورت گیرد و بهانه‌ای برای پرداختن بیشتر به دُرفک فراهم آید.

اولین پویش مردمی احیاء جنگل بلوط دُرفک

پویش مردمی احیاء جنگل از طریق کاشت بذر بلوط ایده‌ا‌ی ساده با قابلیت اجرایی است. اولین‌بار، ایده این کار در سال 1398 توسط دکتر عاد کاظمی و دکتر محمددهدار درگاهی با همراهی نگارنده به هیئت استان گیلان اعلام و مقدمات آن جهت اجرا انجام شد. متاسفانه در آن سال، به دلیل محدودیت‌های جوانه‌زنی بذر و همچنین بارش ممتد برف در تمامی تعطیلات آخر هفته و مساعد نبودن هوا، مرحله اجرایی آن به ثمر نرسید و بذرهای جمع‌آوری شده نیز از بین رفت.

طرح مذکور با یک هدف مشخص برای مکانی جالب توجه در نظر گرفته شد. جنگل هزار خال اربه ناو دُرفک یکی از شناخته‌شده‌ترین مکان‌ها برای کوهنوردان و یکی از شاخص‌ترین آبادی‌های دُرفک. ذخیره‌گاه جنگلی ارس-اوریِ هزارخال به مساحت 85 هکتار، در مجاورت بالاترین آبادیِ کوه دُرفک (چی‌چال)، در دامنه‌ ارتفاعی 2350 تا 2150 واقع شده و ذخیره‌گاهی با هدف حفظ اُرسِ (خزنده) است. رویشگاه 28 هکتاری بلوط (اوری) هم در مجاورت این ذخیره‌گاه وجود دارد. این دو توده‌ گیاهی در قالب ذخیره‌گاه جنگلی هزارخال معرفی شده‌اند. این رویشگاه بازمانده جنگل‌های دُرفک است.

نکته‌‌ حائز اهمیت برای این منطقه آن است که اهالی روستا از اواسط دهه 50 خورشیدی تاکنون قسم خورده‌اند که هیچ‌گونه قطع درخت و یا شاخه‌زنی از درختان بلوط این ذخیره‌گاه نداشته باشند. این طرح با همراهی خیرین، تیم پیشنهاد‌دهنده، مردم محلی و دوست‌داران محیط زیست صورت گرفت. ابتدا با کمک خیرین، 120 کیلو بذر بلوط از نوع (اوری) از جنگل هزارخال توسط افراد بومی در شهریور جمع‌آوری و ذخیره شد. سپس مسئولیت اجرای طرح به باشگاه کوهنوردان لاهیجان به عنوان یک تشکل کوهنودری منسجم و علاقه مند به مسائل محیط زیست کوهستان واگذار شد. برنامه‌ای با حضور جمعی از کوهنوردان علاقه‌مند و دیگر دوست داران محیط‌زیست در روز جمعه 23 مهر 1400 به انجام رسید. کاشت بذر بلوط اوری با هماهنگی دکتر عادل کاظمی به‌عنوان بومی دارای تخصص جنگل صورت گرفت. جهت از بین نرفتن جوانه‌های بلوط سبز شده، بذرها ترجیاً در میان بوته‌های زرشک کاشته شده که خورده شدن توسط دام جلوگیری شود.

لازم به ذکر است تمامی مراحل اجرایی این عملیات قبلاً در همین منطقه مورد آزمون قرار گرفته بود و تعداد زیادی بذر به درختچه تبدیل شده است. 23 مهر ماه 1400 اولین گام عملی جهت حفاظت از اکوسیستم دُرفک بوده است. با توجه به اینکه به ثمر رسیدن هدف اصلی این طرح، یعنی گسترش پوشش جنگلی بلوط منطقه (اوری) فرایند زمان بر است‌ و با توجه به اینکه ماه مهر بهترین فرصت برای اقدام به این کار به دلالی آب‌وهوایی و همچنین فیزولوژیک است.

پیشنهاد می‌شود، روز 23 مهر که روز انجام رسیدن این عمل نمادین حفاظت از اکوسیستم دُرفک بوده، به عنوان روز دُرفک نام گذاری شود تا هر ساله، حداقل با یک هدف‌گذاری ده ساله تا سال 1410، این روند کشت و حفاظت ادامه یابد. امید است پس از یک دهه، در چنین موسمی، نتیجه دسترنج خود را در سبز کردن دامان دُرفک ببینم تا معنای بهره‌مندی دوسیه و خردمندانه را عملاً لمس کرده باشیم. نام‌گذاری روزی به‌عنوان دُرفک، این شاخص‌ترین کوه استان گیلان، ارج نهادن به این اکوسیستم منحصر به فرد خواهد بود و بهانه‌ای برای دور هم جمع شدن و کاشت بذر بلوط و دیگر امور حفاظتی برای حفظ این میراث طبیعی ارزشمند.