تا کمی پیش از یک دهه پیش، ایران نه فقط تنها خودروساز خاورمیانه (به استثنای ترکیه) بود، که یکی از معدود کشورهای آسیایی بود که یک صنعت خودروسازی قدیمی و جاافتاده داشت.

تیراژ تولید خودرو در ایران هم تا ۱۵ سال پیش در رده‌هایی بین ۱۰ تا ۲۰ در جهان قرار داشت و رکورد تولید ۱٫۶ میلیون دستگاه خودرو در ایران، همان سال‌ها شکسته شد.

حالا اگر چه از نظر رتبه نوزدهم هستیم ولی آمار تولید کاهش یافته است.

اما عربستان سعودی به دنبال چیست و چرا ایران باید خیز عربستان برای بدل‌شدن به «هاب تولید خودرو در خاورمیانه» را با نگرانی دنبال کند؟

عربستان: سازهای پر سر و صدای یک کنسرت بی‌محتوا
بر اساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران چندی پیش منتشر کرده، عربستان سعودی به دنبال تبدیل‌شدن به هاب تولید خودرو در خاورمیانه است.

سعودی‌ها، به طور خاص روی تولید خودروهای الکتریکی تاکید دارند.

آنها اما می‌خواهند کارخانه‌های خودروسازی خود را در قالب شهرهای جدیدی که قرار است با هزینه‌های نجومی ساخته شوند، به جهان معرفی کنند.

تصویری خیال از شهر «نئوم» در عربستان سعودی

و این همان جایی است که شاید بتوان ضرب‌المثل «سنگ بزرگ علامت نزدن است» را برایش به کار گرفت.

عربستان حدود ۱۷ سال پیش کلنگ ساخت یک شهر جدید با نام «شهر اقتصـادی ملـک عبدالله» (به عربی، مدینه الملک عبدالله الاقتصادیه) را به زمین زد. هزینه پروژه هم حدود ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شده بود.

این شهر جدید قرار بود تا حالا به بهره‌برداری برسد، اما هنوز چیزی افتتاح نشده است.

به این ترتیب، خیلی‌ها می‌گویند سرنوشت پروژه خودروساز شدن عربستان هم چیزی شبیه به طرح ساخت همین شهر و نیز شهر هوشمند «نئوم» است: طرحی چشمگیر که روی کاغذ باقی خواهد ماند.

عربستان به دنبال چیست؟
با این حال، عربستان سعودی تا همین حالا هم تغییر کرده و نسل جدید رهبران این کشور که در راس آنها «محمد بن سلمان» قرار دارد، ممکن است عمل‌گراتر از پدران‌شان باشند.

این نسل جدید تا همین لحظه هم بنیادگرایی تند و تیز را پشت سر گذاشته و برخی آزادی‌های اجتماعی و از جمله رواداری در مقابل زنان، محصول همین تغییرات بوده‌اند.

برنامه عربستان در مورد بدل‌شدن به یک خودرساز بزرگ هم در همین راستا ارزیابی می‌شود.

آن‌طور که گزارش مورد اشاره در بالا نشان می‌دهد، عربستان می‌خواهد تا سال ۲۰۳۰ میلادی سالانه دست‌کم ۳۰۰ هزار دستگاه خودروی برقی بسازد.

پیش‌خرید خودروهای الکتریکی
شروع کار هم با شرکت آمریکایی «لوسید» (Lucid Motors) خواهد بود که یک شرکت تولیدکننده خودروهای الکتریکی است. این شرکت در سال ۲۰۰۷ میلادی در آمریکا بنیان گذاشته شده.

عربستان سعودی اکنون حدود ۶۱ درصد از سهام این شرکت را در اختیار دارد. این کشور همچنین قراردادی برای پیش‌خرید ۵۰ هزار دستگاه خودروی الکتریکی را از شرکت لوسید در عرض ۱۰ سال، منعقد کرده است.

عربستان می‌خواهد سالانه ۳۰۰ هزار دستگاه خودروی برقی بسازد.

البته کمی بعد، دو طرف دوباره با هم مذاکره کردند. در نتیجه ۵۰ هزار دستگاه خودروی دیگر هم به این قرارداد اضافه شد.

یعنی در مجموع، ۱۰۰ هزار دستگاه خودرو در عرض ۱۰ سال پیش‌خرید شده است.

مذاکره عربستان با «بنز»، «ولوو» و «رنو»
حالا «لوسید» می‌خواهد نخسـتین خـط تولیـد خـود در خــارج از آمریــکا را در عربستان ایجاد کند. همچنین قرار است ۸۵ درصد از تولیدات خود در ایـن منطقـه را از عربستان به خارج از این کشور صادر کند.

بر اساس این گزارش، عربسـتان علاوه بر این با «مرسدس بنز» هم برای تولید کامیون‌های تجاری به توافق رسیده است.

شرکت‌های «ولوو» و «رنو» هم در فهرست مذاکره قرار دارند و ممکن است همکاری برای تولید خودرو با عربستان را کلید بزنند.

شرکای پیشین ایران، حالا در عربستان
اما جالب اینجا است که دقیقا همین شرکت‌ها پیش از این با ایران همکاری می‌کردند. در واقع قرار بود ایران در موقعیتی باشد که حالا عربستان برایش برنامه‌ریزی کرده است.

در دهه ۱۳۸۰ خورشیدی، «مرسدس بنز» در ایران آمبولانس تولید می‌کرد.

«ولوو»، غول سوئدی هم پس از برجام به سرعت برای سرمایه‌گذاری به سراغ ایران آمد. این شرکت می‌خواست بزرگ‌ترین کارخانه خود در خارج از اروپا را در ایران تاسیس کند.

بر این اساس، ایران قرار بود هاب منطقه‌ای تولیدات «ولوو» باشد.

تصویری از انعقاد قرارداد همکاری میان «سایپا» و «ولوو» در سال ۱۳۹۶

وضعیت در مورد «رنو» حتی از این هم جالب توجه‌تر است.

بسیاری از کارشناسان حوزه خودرو معتقدند اگر بازار ایران نبود، صنعت خودروسازی فرانسه حالا به تاریخ پیوسته بود. در دهه‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۰ خورشیدی، بازار خودروی ایران تقریبا به‌طور کامل در اختیار شرکت‌های فرانسوی (به ویژه «پژو» و «رنو») قرار داشت.

این دو شرکت، پس از برجام، حتی وعده سرمایه‌گذاری‌های گسترده در صنعت خودروی ایران را هم دادند (در یک مورد نزدیک به ۶۰۰ میلیون دلار)، اما حالا هر دو بازار ایران را ترک کرده‌اند.

صنعتی در لبه ورشکستگی
امروز صنعت خودروی ایران اکنون با نقطه اوج خود در دهه ۱۳۸۰ خورشیدی فاصله دارد.

کمتر کسی حالا زیان انباشته خودروسازان ایرانی را با عدد و رقمِ دقیق می‌داند. (این رقم اکنون احتمالا بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان است.)

کیسه‌های هوایی که باز نمی‌شوند نیز به نمادی از صنعتی بدل شده‌اند که نه در بازار خارجی محبوبیتی دارد و نه حتی در بازار داخلی.

همزمان، خیز عربستان و امارات برای بدل‌شدن به کشورهایی خودروساز، در حالی که ترکیه هم قرار است خودروی برقی بسازد و به اروپا صادر کند، به معنی آن است که صنعت خودروسازی ایران تقریبا سقوط کرده.