کلانشهر:اندیشه ایجاد موزه میراث روستایی گیلان برای نخستین بار پس از زمین لرزه ۱۳۶۹ گیلان - زنجان از سوی دکتر محمود طالقانی که زاده اسفند ماه ۱۳۲۴ در رشت است مطرح و عملیات ساختمانی موزه در اردیبهشت ۸۴ آغاز شد و در نهایت بر اساس نتایج مطالعات و برمبنای تنوع فرهنگی و معماری مناطق روستایی این استان، حوزه فرهنگی – معماری این خطه بدون در نظر گرفتن تقسیمات کشوری و سیاسی به ۹ زیر حوزه دسته بندی شد. هر یک از این زیرحوزه ها در قالب یک روستا متشکل از گونه های اصیل و معرف معماری آن حوزه بازسازی شده‌اند که در ۴۵ هکتار مرکزی سایت موزه قرار دارد.

کسانی که فضای ناب روستا را تجربه کرده اند به طور قطع خاطره خوش آن را به یاد می‌آورند و درمی‌یابند که با غرق شدن در فناوری و صنعت چه به حال روزهای خوش و خالص گذشته خویش آورده اند اما اندیشه مانای دکتر محمود طالقانی بنیانگذار و مجری پروژه ایجاد موزه میراث روستایی گیلان موجب شد تا علاوه بر حفظ میراث روستایی گیلان، حلاوت ساعتی زندگی در معماری یک قرن گذشته خالی از هرگونه هوار شهر هدیه این موزه به گردشگران باشد.

خوش‌فکری و تلاش دکتر محمود طالقانی در گشایش افق های روشن برای سرزمین خویش و ایجاد فضایی که نظیرش در خاورمیانه و آسیای مرکزی بی‌مانند است موجب شد که امروز پنجشنبه هفدهم شهریورماه از سوی انجمن ترویج علم ایران در راستای نکوداشت خدمات علمی، فرهنگی و اجتماعی فرهیختگان تاثیرگذار کشور با همکاری انجمن بیوشیمی فیزیک ایران و اداره کل میراث فرهنگی گیلان و موزه میراث روستایی مراسم نکوداشتی به منظور ارج نهادن بر خدمات ارزشمند وی در محلی که خود بنیانگذارش است – موزه میراث روستایی گیلان - برگزار و از اندیشه مانایش تجلیل شود.
برپایی موزه میراث روستایی گیلان یکی از معدود تلاش‌هایی است که با هدف ثبت، مستند کردن و بازسازی بخشی از میراث مادی و معنوی مردمان این سرزمین صورت گرفت این موزه که در نوع خود در آسیای مرکزی منحصر به فرد است است اولین و تنها موزه فضای باز کشور است که با هدف حفاظت و صیانت از میراث فرهنگی - معماری روستایی گیلان ایجاد شده است.

اندیشه ایجاد موزه میراث روستایی گیلان برای نخستین بار پس از زمین لرزه ۱۳۶۹ گیلان – زنجان از سوی دکتر محمود طالقانی- استاد دانشگاه تهران و مدرسه عالی زبان ها و تمدن های شرق پاریس- مطرح شد.
نتایج مجموعه تحقیقات تحت عنوان «اثرات اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی ناشی از زمین لرزه» بیانگر این واقعیت بود که روند تخریب داشته های میراث فرهنگی بویژه خرده فرهنگ ها در استان گیلان نیز همچون دیگر مناطق ایران به سرعت ادامه دارد و حوادث طبیعی تنها تشدید آن را در پی داشته است.
با توجه به اینکه جنبه های مهمی از فرهنگ محلی و ملی در خطر فراموشی قرار گرفته بود و از آنجا که بخش مهمی از میراث هر سرزمین متعلق به مردمان عادی بویژه روستائیان است که بصورت غیر مکتوب و سینه به سینه منتقل شده و مضامین متنوعی از هنر، معماری، محیط زیست و کشاورزی را در بر می‌گیرد، نیاز به صیانت از میراث روستایی و انتقال آن به نسل های آینده به شدت احساس می شد.  

اندیشه ای که پیامد آن ایجاد «موزه میراث روستایی گیلان» بود بر مبنای لزوم  شناخت خود و سرزمین خود " شکل گرفت: زیرا به اعتقاد بنیانگذار این موزه " یکی از راه های رفع مشکلات فرهنگی و اجتماعی آشتی دادن مردمان این سرزمین با گذشته نزدیک‌شان است چرا که از این رهگذر نه تنها از دانش و فناوری بسیار ارزشمند پدران خود آگاه می شوند بلکه در حوزه مسائل فرهنگی با اخلاق، باورها و ارزش های آنان آشنا می گردند.»

مساحت سایت موزه که در پارک جنگلی سراوان واقع شده ۲۵۵ هکتار است؛ بر اساس نتایج مطالعات و بر مبنای تنوع فرهنگی و معماری مناطق روستایی گیلان، حوزه فرهنگی – معماری گیلان بدون در نظر گرفتن تقسیمات کشوری و سیاسی به ۹ زیر حوزه دسته بندی شد هر یک از این زیرحوزه های فوق در قالب یک روستا متشکل از گونه های اصیل و معرف معماری آن حوزه در سایت موزه بازسازی شده اند که در ۴۵ هکتار مرکزی سایت موزه قرار دارد.
تاکنون ۲۸ مجموعه مسکونی (بیش از ۸۰ سازه) در موزه دوباره‌سازی شده که هر مجموعه شامل خانه، بناهای جانبی (انبار برنج، تلمبار، طویله، لانه مرغ و ...) و باغ سبزیجات و صیفی‌جات است.

علاوه بر این مجموعه ها، ساختمان ورودی ساختمان دفتر فنی و پشتیبانی با کاربری اداری، خانه پژوهشگران با کاربری اقامتی، مسجد، بازارچه، ۳ قهوه خانه، ۲ سرویس بهداشتی عمومی، کوره زغال، کوتی اطلاع رسانی، گلخانه، ایستگاه دیدگاه ها و نظرات بازدید کنندگان، ساختمان یگان حفاظت و اتاقک نگهبانی یگان، بنای نگهبانی، انبار چوب، انبار مصالح و اشیا، کارگاه نجاری، کارگاه آهنگری، تالار اجتماعات، مدرسه و بنای یادمان مشاهیر گیلان در موزه ساخته شده که از این تعداد تاکنون ۳۵ بنا در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و عرصه و حرایم موزه نیز ثبت شده است.
بنیانگذار موزه میراث روستایی گیلان و ناظر پروژه ملی موزه های روستایی و عشایری کشور معتقد است: ایجاد موزه میراث روستایی در هر یک از حوزه های معماری – فرهنگی کشور ضروری است.

دکتر محمود طالقانی به پاس اندیشه بلندش پروژه ای را مدیریت کرد که می دانست پایانش و اثرات نیکش برای سرزمینش چه خواهد بود لذا اندیشه و نام نیکش برای همیشه در حافظه تاریخ این سرزمین مانا است.