کلانشهر:بارها بر ضرورت آمادگی در برابر زلزله تاکید شده است، اما این آمادگی باید چگونه و در چه سطحی باشد؟‌ آیا صرفا مردم باید آمادگی خود را افزایش دهند؟‌ جایگاه استفاده از دانش و تکنولوژی روز در برابر کاهش مخاطرات ناشی از زلزله چیست؟‌ کشورهایی مانند ژاپن چگونه مهار ریسک زلزله را انجام داده‌اند و اجرای چنین طرح‌هایی در کشور ما در چه مرحله‌ای است؟‌

کامبد امینی، رئیس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در گفت‌وگو با ایسنا با مقایسه سطح اقدامات صورت گرفته برای پیشگیری از مخاطرات ناشی از زمین لرزه در ایران و کشورهای پیشگام در این حوزه اظهارکرد: در حوزه مدیریت ریسک بلایای طبیعی و بحران می‌توان در سطوح متفاوتی برنامه‌ریزی کرد. این برنامه‌ریزی‌ها می‌تواند در سطح حاکمیت، شهری، مردمی و... باشد. به هر جهت در هر سطح باید اقدامات لازم برنامه‌ریزی و اجرا شود. مثلا در سطح حاکمیت، برنامه‌های کاهش ریسک، می‌تواند در حوزه‌های بهسازی بافت‌های آسیب‌پذیر، تامین منابع مالی برای کاهش ریسک، سیاست گذاری و... باشد. 

پاسخگویی به زلزله پازل هزار قطعه است
وی ادامه داد: در سطوح میانی یا شهرداری‌ها نیز باید اقداماتی نظیر آماده سازی مردم، نظارت بر ساخت و ساز برای کاهش آسیب پذیری‌ها، توسعه ظرفیت‌های فضای شهری برای پاسخگویی به بحران و... انجام شود. در سطح مردمی نیز، حساسیت به ایمنی محیط زندگی، کسب آموزش‌های لازم و... را باید انجام داد. البته تمامی این موارد زیرمجموعه‌هایی دارد که باید به همه این موارد در قالب طرح جامع مدیریت بحران توجه کرد و در چارچوب آن اقداماتی را که برای کاهش ریسک و مدیریت بحران مورد نیاز است در نظر گرفت. این برنامه مثل یک پازل هزار قطعه است که هر قطعه‌اش یک جزء از این پازل و یک برنامه‌ اجرایی است. تا زمانی که این برنامه‌ها به درستی در کنار یکدیگر اجرا نشود، برای بحران‌هایی از جمله زلزله و سیل آماده نخواهیم بود. 

رئیس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی گفت: ما برنامه جامعی برای پاسخگویی به زمین لرزه نداریم. زمان‌هایی به صورت مقطعی به این موضوع پرداخته‌ایم، اما همان را هم به درستی ادامه ندادیم تا به پایداری برسد.

شناخت؛ اولین مرحله پاسخ به زلزله
وی با بیان اینکه اولین اقدامی که باید برای پیشگیری از مخاطرات صورت گیرد شناخت مخاطرات است گفت: در این برنامه‌ها باید نقاط آسیب پذیر شهر شناسایی شود. تا زمانی که ندانیم هر منطقه به چه میزان در معرض خطر است، نمی‌توانیم به حوادث پاسخ درستی ارائه کنیم. بر همین اساس اولین مرحله شناخت خطر است.

امینی ادامه داد:‌در این مراحل حتما اقداماتی نظیر آموزش به مردم و افزایش آمادگی آنان در برابر مخاطراتی چون زلزله نیز اهمیت بالایی دارد، اما نباید تصور کنیم که صرفا آموزش به مردم در کاهش خسارات موثر است و لازم است که اقدامات حاکمیتی و سیستمی نیز در این خصوص انجام شود.

لزوم پایداری در برنامه‌های کاهش خطر زلزله
رئیس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران با بیان اینکه در گام بعدی باید تهیه برنامه یا نقشه‌های کاهش خطر را در دستورکار قرار داد گفت: طی این برنامه باید در نظر گرفت که چه اقداماتی را می‌توان در راستای کاهش خطر انجام داد. البته این برنامه‌ها باید پایدار باشد و با تغییراتی که در دولت یا شهرداری‌ها صورت می‌گیرد دستخوش تغییر نشود. شاید تنها شهرهایی که برای آن‌ها طرح جامع کاهش خطر زلزله تدوین شده شهر تهران و کرج باشد. 

تهران برنامه کاهش خطر زلزله داشت
امینی اظهار کرد: طرح کاهش خطر زلزله در شهر تهران را ژاپنی ها در سال ۲۰۰۳ میلادی یعنی در سال ۱۳۸۴ تدوین کردند که البته تدوین آن با مشارکت متخصصان ایرانی انجام شد. در این طرح، برنامه ۱۲ ساله‌ای تدوین شد تا شهر تهران از وضعیت آسیب پذیری به شرایط نسبتا ایمن تعییر وضعیت دهد، اما به دلیل تغییرات رخ داده در شهرداری، این طرح به صورت بسیار محدود اجرا شد. طی سال‌های گذشته نیز پژوهشگاه برای شهر کرج چنین طرحی را تدوین کرد که در دستور کار شهرداری است و امیدواریم اجرایی شود. متاسفانه باید بگویم که اگر اقدامات لازم را انجام ندهیم اتفاقاتی که در زمین لرزه منجیل و رودبار و بم دیدیم تکرار خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه یکی از بخش‌های هر طرح جامع پیشرفت در زمینه فناوری و تکنولوژی است گفت: اینکه بتوانیم در خصوص حادثه به موقع هشدار دهیم، آن را رصد کنیم و اثرات آن را شناسایی کنیم اهمیت ویژه‌ای دارد.

سامانه‌هایی برای کاهش خطرات زلزله
رئیس پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله گفت:‌در این زمینه چند سامانه در دنیا وجود دارد که در کشور ما نیز درباره آن کار شده است و اگر مسئولان به صورت جدی پیگیر آن باشند قابل راه‌اندازی نیز هست. یعنی دانش فنی، علم و تکنولوژی مرتبط با آن در کشور وجود دارد اما خواستن این تکنولوژی نباید فقط به گفتار باشد. مسئولان باید در توسعه و پیشرفت چنین طرحی همراه باشند تا بتوان از این سیستم‌ها استفاده کرد.

وی با بیان اینکه یکی از این سامانه‌ها، سامانه‌های ارزیابی سریع خسارات است گفت: از طریق این سامانه‌ها، بعد از زمان وقوع حادثه می‌توان متوجه شد که در چه موقعیت مکانی، چه تعداد نفرات آسیب دیدند. این طرح در بسیاری از کشورها از جمله، ترکیه، ژاپن، آمریکا و... پیاده سازی شده است. شهر تهران نیز بر اساس مطالعاتی که با ژاپنی‌ها داشتند زمانی این سامانه را راه‌اندازی کرد. این سامانه کمک می‌کند در حوادثی مثل زمین لرزه، طی چند دقیقه متوجه شویم که کجا خراب شده و چند نفر آسیب دیدند.

امینی افزود: این سامانه بر اساس نقشه‌ها و اطلاعاتی که از لرزه‌نگارها به دست می‌آورد، نقشه‌ای از قسمت‌های تحت تاثیر تهیه کرده تا بتوان امدادرسانی موثر را از لحظات اول آغاز کرد. بیشتر این سامانه‌ها بر اساس شبکه‌های لرزه‌نگاری کار می‌کنند. در حال حاضر در کشور شبکه‌های لرزه نگاری متفاوتی را داریم. این سامانه‌ها می‌توانند بر اساس روابط تعریف شده شدت زلزله را تخمین بزنند و با توجه به تعداد ساختمان‌ها و جمعیت شدت آسیب را شناسایی کنند.

وی  گفت: از سال‌های گذشته در خصوص سامانه هشدار سریع نیز کار شده اما هنوز استفاده نشده است. البته شهرداری تهران اعلام کرده است که این سامانه را راه‌اندازی کرده اما آن چیزی که ما می‌بینیم این است که این سامانه هنوز خروجی نداشته است. اگر هم راه اندازی شده باشد فقط برای تهران و فقط برای گسل مشا است. اگر گسل مشا حرکت کند شاید سامانه هشدار سریع بتواند چند ثانیه پیش از زمین لرزه هشداری بدهد اما برای قسمت های مختلف کشور این سامانه را نداریم. در واقع دانش و تکنولوژی آن را در دست داریم اما نیاز است که برای آن سرمایه‌گذاری و دستگاه‌های آن تامین شود تا بتوان این سامانه را راه‌اندازی کرد.

ضرورت استفاده از سامانه نیازسنجی پس از زلزله
وی ادامه داد: یکی دیگر از سامانه‌ها مربوط به نیاز سنجی بعد از حادثه است. این سامانه کمک می‌کند که بدانیم چه اقلام و وسایل امدادی مورد نیاز است. این سامانه نیز در برخی کشور های دنیا وجود دارد. در ایران نیز این سامانه را پژوهشگاه در اختیار سازمان بحران گذاشته است که امیدواریم استفاده شود.

امینی با بیان اینکه دانش فنی این تکنولوژی ها در کشور وجود دارد گفت: به جز این سامانه‌ها، تجهیزات دیگری وجود دارد که شاید فناوری آن‌ها را نداشته باشیم. استفاده از سخت‌ افزار برخی از تجهیزات شاید نیازمند کار بیشتری در کشور باشد که البته بسیاری از دانشگاه ها اقداماتی را در این زمینه انجام می‌دهند و اگر حمایت شوند قطعا می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. مثلا یکی از موارد آن ربات‌های امداد و نجات است که می‌تواند در بحران ها کمک کننده باشد.

وی اظهار کرد: ما از نظر دانش فنی چیزی کم نداریم و اگر در حوزه توسعه این سامانه ها نگاه کنیم از نظر دانش فنی در دنیا چیزی کم نداریم و می‌توان گفت جزو ۱۰ کشور برتر دنیا هستیم. اما متاسفانه در مرحله اجرا بسیار عقب هستیم. این نشان می‌دهد که باید بین دستگاه های اجرایی و مراکز آکادمیک رابطه بیشتری برقرار شود.