کلانشهر: دو هفته پیش سخنگوی بانک مرکزی خبر از چک های الکترونیک را به رسانه ها داد. بنا بر گفته وی در چک دیجیتال کاغذ از موجودیت چک، حذف خواهد شد و داده‌های چک در سامانه مرکزی چکاد نگهداری و با استفاده از امضای دیجیتال، معتبر و مستند می‌شود.  چک الکترونیکی آخرین مرحله از اجرای اصلاح قانون چک است و با پیاده سازی و اجرای سامانه چکاد، امکان صدور چک الکترونیکی نیز فرآهم خواهد شد. این طرح در سه بانک اجرا خواهد شد و به تدریج بانک‌های کشور در صورت آمادگی به آن متصل می‌شوند.

حالا صبح روز یک شنبه مراسم رونمایی از این چک‌ها انجام شد. اما دقیقا این چک‌های الکترونیکی چه مزیت هایی نسبت به نوع کاغذی خود دارد؟ الکترونیکی شدن چک‌ها چه تاثیری در سیستم پولی بانکی کشور خواهد داشت؟

در وهله باید در نظر داشت که چک الکترونیک نوع جدیدی از چک است که سرعت، دقت و امنیت بیشتری در عملکرد و نقدشوندگی نسبت به چک‌های کاغذی دارد و همه قوانین چک کاغذی برای آن قابل اجراست و با یک امضای الکترونیکی اعتبار پیدا می‌کند. این سامانه با هدف ایجاد بستری برای ارائه چک امن دیجیتال و رفع مخاطرات احتمالی چک‌های کاغذی راه‌اندازی شده است و امکان مدیریت و نظارت آنلاین (برخط) مبادله چک را برای شبکه بانکی و بانک مرکزی فراهم می‌کند.  از مزایای چک الکترونیک می‌توان به سرعت زیاد در ثبت و پردازش چک‌های الکترونیکی، عدم نیاز به ارسال نسخه فیزیکی چک، حذف نگرانی افراد در خصوص ثبت چک در سامانه و امنیت بالا و عدم امکان سرقت یا تحریف چک اشاره کرد.
به طور کلی کلیه فرایندهایی که برای چک‌های کاغذی تاکنون وجود داشته، به لحاظ قانونی برای چک دیجیتال نیز وجود دارد، با این تفاوت که عمده فرایندها به دلیل حذف فیزیک چک، عملاً به صورت دیجیتال و غیرحضوری قابل انجام است. یعنی به عبارت ساده‌تر مهم‌ترین درگاه‌های بانکی مانند موبایل بانک، اینترنت بانک می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند و نیازی به حضور در شعبه وجود ندارد و تمامی مراحل به صورت غیرحضوری قابلیت اجرا دارد.از سوی دیگر هر بانکی که به این سامانه متصل شود، مشتریانش می‌توانند از طریق موبایل بانک و اینترنت بانک تقاضای دریافت دسته چک دیجیتال کنند. البته مانند درخواست چک کاغذی درباره چک الکترونیک هم داشتن حساب جاری الزامی است.

یکی دیگر از ویژگی های چک الکترونیکی عدم نیاز به حضور گیرنده چک است. به این صورت که برای عملیاتی کردن این سامانه یکی از انتخاب‌ها این بود که فرد چک دیجیتال را در وجه کسی صادر کند که او نیز در این فضا حضور داشته و دارای چک دیجیتال باشد. از آنجایی که این امر استفاده از چک دیجیتال را بسیار محدود می‌کرد، در نهایت تصمیم بر آن شد چک دیجیتال زمانی که صادر می‌شود، مابقی فرایند می‌تواند؛ مانند یک چک فیزیکی طی شود. بدین معنا نیازی نیست که گیرنده حتماً در فضای دیجیتال، مجازی یا همان موبایل بانک و همراه بانک حضور داشته باشد؛ بلکه می‌تواند به صورت کاملاً سنتی به شعبه مراجعه کند و مابقی امور را پیش ببرد. بنابر این ارتباطی میان افرادی که با فضای مجازی کاملاً آشنایی دارند و از سمت دیگر افرادی که با این فضا آشنایی ندارند می‌تواند شکل گیرد و کافی است شماره چک تحویل ذی‌نفع داده شود و آن فرد به‌صورت سنتی یا از طریق هر کدام از درگاه‌ها سرویس مورد نیاز خود را دریافت کند.

از ویژگی های دیگر چک الکترونیکی می‌توان به امنیت به مراتب بیشتر آن اشاره کرد. زیرا نمی‌توان آن را تغییر داد یا به طور کلی منکر صدورش شد. از آن گذشته بانک مرکزی زیرساختی ایجاد کرده تا صادرکنندگان یا انتقال‌دهندگان چک از طریق امضای دیجیتال، احراز هویت و اعتبارسنجی شوند و همین امر بر امنیت چک‌‌های دیجیتال اضافه می‌کند. همچنین باید در نظر داشت که در چک‌های کاغذی سنتی احتمال خط ‌خوردگی یا اشتباه نوشتن همیشه وجود دارد و اگر این اتفاق بیافتد، راهی ندارید جز اینکه برگه چک را پشت‌نویسی یا ابطال کنید که البته پشت‌نویسی هم در قانون جدید چک با محدودیت‌هایی روبه‌رو است. اما در خصوص صدور این نوع چک، دیگر با چنین دردسرهایی مواجه نخواهید شد.علاوه بر اینها سامانه چکاد و کد نهاب امنیت چک‌های الکترونیکی را بیش از پیش تضمین می‌کنند.

به نظر می‌رسد دولتی‌ها بسیار به راه اندازی این سامانه افتخار می‌کنند و آن را یک دستاورد بزرگ می‌دانند. به عنوان مثال بنا بر گفته احسان خاندوزی وزیر اقتصاد چک الکترونیک هزینه مبادلات را هم کاهش می‌دهد. وی در این باره عنوان کرد: وقتی از حمایت از تولید صحبت می‌کنیم یعنی همین، هر سیاستی که برای کاهش هزینه‌های مبادله برای فعالان اقتصادی باشد فرآیند تولید سهل‌تر و جذاب‌تر می‌شود. وزیر اقتصاد تصریح کرد: هراندازه فعال اقتصادی با اطمینان بیشتر وارد معامله شود سرعت گردش معاملات بیشتر می‌شود و به رونق اقتصادی کمک می‌کند. به گفته خاندوزی، نگرانی از نکول و اطاله پیگیری های قضایی با این دست اقدامات کاهش می‌یابد و بسیار حائز اهمیت است. همچنین باعث کاهش فشار به تسهیلات نقدی بانک‌ها می‌شود و اقدام مبارکی است.

از سوی دیگر نیز سید رضا فاطمی امین امروز وزیر صمت در این باره معتقد است که در همه بخش‌های اقتصاد مهمترین محور تولید است و امسال نسبت به سال گذشته وضعیت مطلوبی در حوزه تولید داریم و هرچه بتوانیم زیرساخت‌های پولی، بانکی و مالی که هزینه مبادلات را کاهش می‌دهد به کار بگیریم جریان تولید تقویت می‌شود.  وی با بیان اینکه چک دیجیتال یکی از زیرساخت‌های تولید است، ادامه‌داد: ۱۰ تا ۱۵ سالی است که چالش بین بانک مرکزی و وزارت صنعت در حوزه امضای دیجیتال بود که در دوره جدید توافقات لازم انجام شد و به‌زودی شاهد پذیرش امضای دیجیتال از سوی بانک مرکزی خواهیم بود.

با همه اینها باید منتظر ماند و دید طرح چک الکترونیکی در اجرا با چه کیفیتی همراه خواهد بود. آیا می تواند فعالان اقتصادی را راضی نگه دارد و آنطور که ادعا می‌شود، وجودش تاثیرگذار و مثبت است؟