کلانشهر: دست‌درازی به حق‌آبه‌های ایران؛ یک سوی این ماجرا از سوی افغانستان ایستاده است و سوی دیگر آن روسیه. هنوز تکلیف حق‌آبه هیرمند مشخص نشده است، حق‌آبه دریای کاسپین هم به آن اضافه شد. پیش از این هم اختلافات با ترکیه، دیگر همسایه ایران، برای مسائل آبی مطرح بود. آیا دیپلماسی آب در ایران آنقدر ضعیف است که همسایگان به صورت دومینو به حق‌آبه‌های ایران دست درازی می‌کنند؟

 یکی از مسائل مطرح شده در منطقه «آب» است. مسئله‌ای که منجر به بروز اختلافات عمیق و تنش‌آفرین شده است. قراردادها و تفاهم‌نامه‌هایی هم به امضای کشورها رسیده است، اما چندان به رفع این اختلافات کمک نکرد. مثالش همین حق‌آبه هیرمند است که پشت سدهای افغانستان مانده و طالبان اجازه ورود آب را به خاک ایران نمی‌دهند.

 ایران به واسطه قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک، افزایش جمعیت، فعالیت‌‌های انسانی در حوزه‌های مختلف در داخل کشور و… در معرض تنش آبی قرار دارد. به‌ویژه آنکه گاه با کاهش شدید بارندگی و خشکسالی نیز مواجه می‌شود؛ مانند سال آبی جاری و دو سال گذشته که با خشکسالی شدید مواجه بود.

 در چنین شرایطی دیپلماسی آب در سیاست خارجی اهمیت پیدا می‌کند. البته برخی از کارشناسان حوزه آب و محیط زیست بر این باورند که ایران چندان در دیپلماسی آب قوی ظاهر نشده است.

 علت کاهش تراز آب دریای کاسپین

علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست اخیرا از کاهش آب دریای کاسپین گفت. او در این مورد توضیح داد: «ورودی‌های دریای کاسپین از سوی کشورهای همسایه بسته شده است؛ مخصوصا ورودی رود ولگا.»

در حالی سلاجقه از بسته شدن مسیر رود ولگای روسیه می‌گوید که 85 درصد آب دریای کاسپین از این رود تامین می‌شود. به عبارتی بخش اعظم دریای کاسپین در گرو رود ولگاست. اگر مسیر بسته باشد و دبی آب ورودی به کاسپین کم شود، تاثیر چشمگیری بر تراز این دریا خواهد گذاشت.

 رئیس سازمان محیط زیست همچنین به میزان بارندگی در ایران اشاره کرد . گفت میزان بارندگی در کل حوزه آبخیر دریای کاسپین کاهش یافته است.» (ایسنا)

 موضوعی که بسیاری را نگران کرده، این است که آیا قرار است حق‌آبه کاسپین به سرنوشت هیرمند دچار شود؟ سلاجقه گفت که ورودی دریای کاسپین کاهش یافته و تراز آب دریا در حال پایین رفتن است. به گفته او در برخی آمار اعلام شده که دریای کاسپین در چهار و پنج سال اخیر یک متر عقب‌نشینی کرده است؛ یعنی به طور میانگین هر سال 30 سانتی‌متر.

 علی منتصر کوهساری، رئیس اداره ایمنی و حفاظت دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی گیلان هم به ایسنا گفت: «موضوع کاهش تراز آب دریای کاسپین به عوامل مختلفی از جمله گرمایش زمین، کاهش دبی رودخانه‌های ورودی به واسطه سدسازی یا احداث سازه، عدم رعایت حق‌آبه و… برمی‌گردد.»

 رئیس اداره ایمنی و حفاظت دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی گیلان گفت که در یک دهه اخیر شاهد کاهش 180 سانتی‌متری تراز آب دریای کاسپین هستیم. به گفته او این کاهش حجم و تراز آب دریا عوامل مختلفی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها عدم تامین حق‌آبه کاسپین است.

 بر این اساس می‌توان گفت دیپلماسی آب ایران در قبال روسیه سال‌هاست که نتوانسته حق‌آبه کاسپین را بگیرد. همانطور که در قبال افغانستان ضعیف بود.

 تبعات پرداخت نشدن حق‌آبه کاسپین

در ماجرای حق‌آبه کاسپین، تنها بحث عقب‌نشینی دریا مطرح نیست. همانطور که برای هیرمند هم اینطور نبود. در واقع هر حق‌آبه‌ای که پرداخت نشود، زیست بوم آنجا را تحت تاثیر قرار می‌دهد و آرام آرام جان منطقه را می‌گیرد. بسیاری از ساکنان این مناطق هم آواره می‌شوند. چنانکه 30 هزار نفر سال گذشته از زابل مهاجرت اجباری داشتند.

 علی منتصر کوهساری، رئیس اداره ایمنی و حفاظت دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی گیلان گفت که وقتی حجم و تراز آب دریا کاهش می‌یابد، تالاب انزلی هم دچار کاهش ظرفیت آبی می‌شود.

 او گفت که در واقع یکی از مشکلات اصلی تالاب انزلی، در حال حاضر همین کاهش تراز آب دریای کاسپین است. در صورت پس‌روی آب دریا، پهنه تالاب کاهش پیدا می‌کند و کوچک‌ترین جریانات هوا، امکان تولید ریزگرد در مناطق ساحلی محتمل خواهد بود.

 اخیرا نیز احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی نیز به تجارت‌نیوز گفت که خشک شدن تالاب‌ها در واقع آنها را به کانون ریزگرد تبدیل می‌کند. او گفت که وقتی بستر تالاب‌ها خشک شود در معرض باد قرار می‌گیرند. در حال حاضر تالاب‌ها وضعیت خوبی ندارند و نسبت به سال قبل بدتر هم شده است.

 رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی به تالاب هامون اشاره کرد و گفت بادهای 120 روزه سیستان و بلوچستان همیشه بوده اما حالا میزان گرد و غبار در آن منطقه بیشتر شده است. دلیلش هم این است که قبلا تالابی در منطقه بوده اما حالا نه آب است و نه تالاب.

مدت‌هاست که مقامات دولتی می‌گویند که درباره حق‌آبه هیرمند با طالبان در حال رایزنی هستند، اما تاکنون خروجی مثبتی نداشته است. نتیجه‌ای که منجر به باز شدن مسیر آب به سرزمین ایران شود.