اختصاصی کلانشهر: روزبه خلیق معینی؛ پژوهشگر و راهنمای گردشگری و کوهنوردی- فرهنگ قهوه خانه‌نشینی یکی از پررنگ‌ترین فرهنگ‌های متمایز کننده گیلان حتی از استان‌های همجوار نظیر اردبیل، قزوین و مازندران است که در تمامی روستاهای گیلان برقرار است. این فرهنگ علاوه بر روستاها در مسیرهای ییلاقی کل گیلان نقش پررنگی دارد و به جز عرضه چای، نقش تامین نمک مورد نیاز عشایر رمه‌گردان گیلان را نیز برعهده دارد.

از حدود صد سال پیش به این سو با تاسیس جاده قزوین - رشت بخش مهمی از این فرهنگ تحت تاثیر قرار گرفت بطوریکه در طی دو نسل بازارهای زیادی در سرحدات ارتفاعات گیلان و زنجان و گیلان و اردبیل ابتدا متروکه و سپس بطور کامل تخریب و نابود شد و شاید تنها بازار باقیمانده از آن در غرب گیلان بازار سوباتان و در شرق گیلان بازار جواهردشت و در منطقه ماسال بازار اولسبلانگاه است که در هردو وجود قهوه خانه، فروش نمک، گالش، جوراب پشمی و گوشت دامداری غالب منطقه مشترک است. در سایر نقاط میان بند تنها قهوه خانه‌های منفرد وجود دارد. بطور مثال در تمامی مناطق شرقی، غربی و جنوبی گیلان می‌توان قهوه خانه‌های منفرد را مشاهده کرد. در رستم آباد مسیر توتکابن و پلنگ دره، در تالش در مسیر ییلاقات، در آستارا در منطقه اسیوشوان در مسیر آبشار لاتون، در جاده خلخال به اسالم در ابتدای مسیر شروع مسیر تاریخی کوچ، در رضوانشهر در مسیر پونل به خلخال و ... است.

اما نکته ای که منجر به نگارش این یادداشت شد بررسی وضعیت ارتفاعات شفت، ماسال و ماسوله در سال جاری است. در مناطق شنبه راه، دولی چال، کوهروبار، للندیز، گیلوندرود، گردسایه، گرداب، گشت رودخان و شلم جار در این سه شهرستان، از سال‌های دور قهوه خانه و بازارچه‌هایی برای تامین مواد اولیه عشایر، مسافران بین‌راهی و کوهنوردان وجود دارد که بخصوص در فصول سرد و هوای نامناسب مأمن افراد عبوری است. علاوه بر آن این تبادل مالی باعث تبادل فرهنگ و زبان و زنده نگهداشته شدن فرهنگ منطقه می‌شود که اکثر قهوه‌خانه‌ها به اسم صاحبان آن شناخته می‌شود . زنگ به خطر افتادن این فرهنگ از چند سال پیش و بسته شدن قهوه خانه‌های دولی چال و کوهروبار و سپس تخریب آنها بدلیل عوامل محیطی به صدا در آمد که در منطقه دولی چال علاوه بر تخریب قهوه‌خانه‌ تخریب امامزاده منطقه را نیز به دنبال داشت که در منطقه کوهروبار با همت ییلاق نشینان بنای منسوب به امامزاده منطقه که بر اثر طوفان تخریب شده بود مرمت شد.

از هفت قهوه‌خانه‌ باقیمانده در سال جاری صاحبان قهوه خانه‌های گیلوندرود «عمو نعمت» و شلم جار «سید مختار» بر اثر بیماری فوت کردند، صاحب قهو خانه گرداو بر اثر نزاع کشته شد و قهوه خانه دیزاو نیز بدلیل کهولت سن قهوه خانه را تعطیل کرد. بدلیل وجود این قهوه خانه‌ها در زمین‌های ملی بزودی شاهد تخریب آنها بر اثر عوامل محیطی خواهیم بود. با این اوصاف جز قهوه خانه شنبه راه، للندیز گشت رودخان و گیلوندرود که همگی از فعالیت مستمر روزانه به فعالیت پایان هفته روی آورده‌اند هیچ نشانی از قهوه خانه در مسیر ییلاقات گیلان باقی نمانده است و در کمتر از یک نسل این قهوه خانه‌ها به سرنوشت بازار های ییلاقی گیلان دچار خواهند شد و علاوه بر فضای فیزیکی قهوه خانه، فرهنگ منطقه را نیز تحت‌تأثیر قرار خواهند داد. بطور نمونه منطقه گیلوندرود دارای یک مدرسه بود که در  پانزده سال گذشته جمعیت آن از چهل خانوار به دو خانوار کاهش یافته است . با این اوصاف بر عهده کارشناسان مردم شناسی، تاریخ شفاهی و گردشگری است که با مراجعه به مناطق باقیمانده و بررسی و ضبط فرهنگ آنها برای آیندگان اقدام کنند.