کلانشهر: شرکت مشاوره جهانی شهروندی و اقامت Henley & Partners گزارش فصلی خود از رتبه‌بندی پاسپورت‌ها در آغاز سال ۲۰۲۲ را منتشر کرد. پایه این ارزش‌گذاری، اطلاعات محرمانه و انحصاری انجمن بین‌المللی حمل و نقل جهانی (یاتا) است که مشخص می‌کند چه تعداد از ۲۷۷ نقطه سرزمینی برای ۱۹۹ پاسپورت (گذرنامه) در دسترس قرار گرفته‌اند. جایگاه گذرنامه‌ها نیز براساس شاخص‌هایی چون نیاز نداشتن به ویزا هنگام سفر، امکان دریافت ویزا در فرودگاه و مرزها و همچنین، فرایند و مدت زمان انتظار برای دریافت ویزا تعیین شده است.

قوی‌ترین پاسپورت‌های ۲۰۲۲
سی‌ان‌ان براساس نخستین گزارشی که شرکت «هنلی» در سال ۲۰۲۲ منتشر کرده‌ به این نتیجه‌گیری رسیده است که شکاف عمیقی در آزادی سفر بین کشورهای شمالی و جنوبی کره زمین وجود دارد. همچنین محدودیت‌های کرونا، بزرگترین مانع سفر را در تاریخ ۱۶ سال بررسی این شاخص و رتبه‌بندی پاسپورت‌ها ایجاد کرده است. با این وجود، در رتبه‌بندی و ارزش‌گذری اعتبار پاسپورت‌ها به این محدودیتِ موقتی توجه نشده است و بر پایه شاخص دسترسی آزاد کشورها، این نتیجه اعلام شد که شهروندان ژاپنی و سنگاپوری همانند سال‌های گذشته، مطلوب‌ترین گذرنامه را در اختیار دارند و می‌توانند بدون ویزا به ۱۹۲ مقصد سفر کنند. ضعیف‌ترین پاسپورت نیز مانند سال‌های گذشته متعلق به افغانستان است و شهروندان این کشور فقط به ۲۶ کشور دسترسی بدون ویزا دارند.

اما بررسی وضعیت سایر کشورها نشان می‌دهد کشورهای اتحادیه اروپا طبق معمول در صدر جدول قرار دارند. براساس رتبه‌بندی ابتدای سال ۲۰۲۲ شرکت «هنلی»، کره جنوبی با آلمان در رتبه دوم (با امتیاز سفر به ۱۹۰ مقصد) و فنلاند، ایتالیا، لوکزامبورگ و اسپانیا (با امتیاز سفر به ۱۸۹ مقصد) مشترکا در رتبه سوم قرار دارند.

 فرانسه، هلند و سوئد با یک پله صعود، به اتریش و دانمارک در جایگاه چهارم (با امتیاز سفر به ۱۸۸ مقصد) پیوسته‌اند. ایرلند و پرتغال با امتیاز دسترسی به ۱۸۷ مقصد، در رده پنجم قرار دارند.

ایالات متحده و بریتانیا که در سال ۲۰۱۴  رتبه اول را مشترک در اختیار داشتند، اکنون در کنار چهار کشورِ سوئیس، نروژ، بلژیک و نیوزیلند که از سیاست بی‌طرفی پیروی می‌کنند، در رتبه ششم این فهرست قرار گرفته‌اند. شهروندان این کشورها به ۱۸۶ کشور دسترسی بدون ویزا دارند.

رتبه هفتم مطلب‌ترین پاسپورت‌ها نیز مشترکا به دو کشور مهاجرپذیر استرالیا و کانادا و جمهوری چک، یونان و مالت رسیده است که شهروندان این پنج کشور امتیاز دسترسی بدون ویزا به ۱۸۵ کشور را دارند.

کشورهای اروپای شرقی نیز جایگاه‌های بعدی ۱۰ پاسپورت برتر ابتدای سال ۲۰۲۲ را تصاحب کرده‌اند؛ مجارستان و لهستان (با امتیاز سفر بدون ویزا به ۱۸۳ مقصد) به رتبه هشتم صعود کرده‌اند. لیتوانی و اسلواکی (با امتیاز سفر بدون ویزا به ۱۸۲ مقصد) رتبه نهم مطلوب‌ترین پاسپورت‌ها را به‌دست آورده‌اند و استونی، لتونی و اسلوونی نیز (با امتیاز سفر به ۱۸۱ مقصد) در جایگاه دهم قرار گرفته‌اند.

پاسپورت‌های ضعیف و رتبه ایران
اما بدترین پاسپورت‌ها به کشورهایی تعلق دارد که شهروندان آن‌ها حق دسترسی به کمتر از ۴۰ کشور را دارند؛ افغانستان با حق سفر بدون ویزا به ۲۶  مقصد در رتبه ۱۱۱ و انتهای این فهرست قرار گرفته و همانند سال‌های گذشته ضعیف‌ترین پاسپورت را دارد. گذرنامه عراق نیز رتبه ۱۱۰ این جدول را به‌دست آورده، ‌ درحالی‌که شهروندان آن امکان سفر بدون ویزا به  ۲۸ مقصد را دارند.

سوریه (۲۹ مقصد بدون ویزا)، پاکستان (۳۱ مقصد)، یمن (۳۳ مقصد)، سومالی (۳۴ مقصد)، نپال و فلسطین (۳۷ مقصد) و کره شمالی (۳۹ مقصد) به ترتیب رتبه‌های انتهایی این فهرست و بعد از افغانستان و عراق را به خود اختصاص داده‌اند.

اما گذرنامه ایران مشترک با کنگو با امتیاز سفر بدون ویزا به ۴۲ کشور جایگاه ۱۰۱ جدول رتبه‌بندی پاسپورت‌ها در ابتدای سال ۲۰۲۲  را به‌دست آورده‌ است. جایگاه کنونی ایران مشابه سال ۲۰۲۰ است. ایران در نیمه اول سال ۲۰۲۱  رتبه ۹۹ را داشت. هرچند در این سال‌ها تغییر چندانی در وضعیت دسترسی یا سفر با گذرنامه ایرانی به کشورهای بیشتر ایجاد نشده است.

درحال حاضر و بدون درنظر گرفتن محدودیت‌های کرونا، با گذرنامه ایرانی می‌توان به جمهوری آذربایجان، قطر، لبنان، ترکیه، ارمنستان، گرجستان، عمان، سوریه، سریلانکا، مالدیو، ماکائو، کامبوج، مالزی، نپال، تیمور شرقی یا لسته از مستعمره‌های اندونزی، اکوادور، بولیوی، ونزوئلا، جزایر کوک، میکرونزی، نیووی، جزایر پالائو، ساموآ، تووالو، دومینیکا، هاییتی، جزایر کیپ‌ورد، جزایر کومورس، گینه بیسائو، کنیا، ماداگاسکار، موریتانی، موزامبیک، روآندا، سنگال، سیشل، سیرالئون، سومالی، تانزانیا، توگو، اوگاندا و زیمبابوه بدون روادید و یا از طریق ویزای فرودگاهی سفر کرد. هرچند بسیاری از این کشورها مقصد سفر ایرانی‌ها نبوده و پرواز مستقیم به آن‌ها وجود ندارد و امکان دسترسی نیز بسیار محدود و سخت بوده است.

معتبرترین پاسپورت خاورمیانه
اما در خاورمیانه، معتبرترین پاسپورت همچنان به امارات عربی متحده تعلق دارد. گذرنامه امارات با امتیاز سفر به ۱۷۵ کشور جایگاه پانزدهم جدول رتبه‌بندی ابتدای سال ۲۰۲۲  را به‌دست آورده است. امارات که در سال ۲۰۱۹  در جایگاه بیستم ایستاده بود، این پرش رتبه‌ای را مرهون سیاست آزادسازی مرزها برای کشورهای بیشتر است.

گذرنامه ترکیه نیز که مهاجرت ایرانی‌ها به آن در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ سه برابر شده و بر اساس اعلام سازمان آمار این کشور، ایرانی‌ها در پاییز سال ۱۴۰۰ صدرنشین خریداران خارجی مسکن در این کشور بوده‌اند، رتبه ۵۰ پاسپورت‌های معتبر ابتدای سال ۲۰۲۲ را به‌دست آورده است. شهروندان ترکیه با گذرنامه این کشور می‌توانند به ۱۱۰ کشور بدون ویزا و یا با ویزای فرودگاهی سفر کنند.  

شکاف آزادی سفر بیشتر شد
با وجود این رتبه‌بندی، اما ظهور سویه اُمیکرون، شکاف فزاینده‌ای در جابه‌جایی‌های بین‌المللی بین شهروندان کشورهای ثروتمندتر و فقیر ایجاد کرده است؛ چرا که محدودیت‌های سختگیرانه‌ای علیه کشورهای عمدتاً آفریقایی اعمال شده است، به گونه‌ای که آنتونیو گوترش ـ دبیرکل سازمان ملل متحد ـ آن‌ را به «آپارتاید سفر» توصیف می‌کند. بسیاری معتقدند کشورهای ثروتمند و تولیدکننده واکسن با محدودیتی که در دسترسی کشورهای آفریقایی ایجاد کرده‌اند عامل چنین وضعی هستند.

با این حال، شرکت «هنلی» به استناد داده‌هایش معتقد است: جدا از بیماری همه‌گیر کووید ۱۹، سطح کلی آزادی سفر در چند دهه اخیر بیشتر شده است، ‌ مثلا براساس شاخص سال ۲۰۰۶ برای یک فرد سفر به ۵۷ کشور بدون ویزا به طور میانگین امکان‌پذیر بود، اما امروز این تعداد تقریباً دوبرابر شده است. اگرچه، شهروندان اروپا، آمریکای شمالی و کشورهای ثروتمند آسیایی از این آزادی بیشتر از سایرین برخوردارند.

به جز «هنلی» که در سال دو مرتبه پاسپورت‌ها را اعتبارسنجی می‌کند، شاخص‌های دیگری برای رتبه‌بندی و ارزش‌گذاری گذرنامه‌ها وجود دارد، مثلا  شاخص پاسپورت «آرتون کاپیتال» که گذرنامه‌های ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل متحد و شش منطقه دیگر همچون تایوان، ماکائو، هنگ‌کنگ، کوزوو، سرزمین فلسطین و واتیکان را درنظر می‌گیرد. بر این اساس، امارات با امتیاز سفر به ۱۶۰ کشور، معتبرترین و مطلوب‌ترین پاسپورت را دارد.