کلانشهر: مدتی است سوال هایی مبنی بر اینکه وضعیت دریای کاسپین در سال های پیش رو به چه شکل خواهد بود ؟ آیا دریای کاسپین را از دست خواهیم داد؟ آیا کاسپین هم به دریاچه ارومیه تبدیل خواهد شد؟ به دغدغه ای برای مسوولان تبدیل شده و حتی اذهان عمومی را به خود مشغول کرده است، این سوالات ناشی از نگرانی نوسانات تراز آب دریای کاسپین در چند سال گذشته شکل گرفته است، کاسپین با وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربع و خط ساحلی هفت هزار کیلومتر در شمال کشور واقع شده و کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان ، جمهوری ترکمنستان و قزاقستان اطراف آنرا احاطه کرده است.

 این دریاچه دارای ذخایر نفتی فراوانی است که البته مشکلاتی را برای محیط زیست آن ایجاد کرده، تردد کشتی های تجاری و عملیات اکتشاف و استخراج نفت موجب می شود که سالانه ۱۲۲ هزار و ۳۵۰ تن آلودگی وارد این پهنه آبی شود که تهدیدی جدی برای محیط زیست این دریای بسته است.

 دریای کاسپین محل زیست ۵۷۵ نوع گیاه و هزار و ۳۳۲ گونه جانوری است، علاوه بر این کاسپین محل زیست و رشد مرغوب‌ترین ماهی های جهان به ویژه ماهیان خاویاری است، ۹۰ درصد صید ماهیان خاویاری جهان مختص به این دریا است، در دریای کاسپین یکی از پستانداران آبزی کمیاب دنیا نیز زندگی می کند که فک کاسپینی نامیده می شود.

 علاوه بر محیط زیست و منابع نفتی غنی، میلیون ها نفر در اطراف این پهنه آبی زندگی و از مواهب آن بهره مند می شوند، البته بررسی آماری کشورهای حاشیه کاسپین مقداری پیچیده است و تراکم جمعیتی شهرهای حاشیه کاسپین در این ۵ کشور متفاوت از نسبت جمعیت کل آنها با یکدیگر است، به گونه ای که ایران بیشترین ساکن حاشیه دریای کاسپین را داشته و بعد از آن به ترتیب روسیه، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان قرار دارند بنابراین نوسانات آبی دریای کاسپین تاثیر زیادی بر زندگی این جمعیت برجای خواهد گذاشت از این رو در چند دهه اخیر که شاهد نوسانات تراز آب کاسپین بودیم نگرانی های زیادی را برای ساحل نشینان شمال کشور ایجاد کرده است.

به عنوان مثال در دهه ۶۰ ساحل نشینان و به ویژه افرادی که سرمایه هنگفتی را در خط ساحلی کاسپین انجام دادند تجربه تلخی داشتند چون با پیشروی آب تمام آن سرمایه ها از بین رفت، اما در مقابل سال هایی هم شاهد پسروی آب و آزاد شدن زمین های زیادی در خط ساحلی بودیم که تجربه نشان داده باید به خط ساحلی تاریخی کاسپین وفادار باشیم و به پسروی و پیشروی آب در کاسپین دل نبندیم.باید تحت هر دو شرایط با آن سازگار باشیم.

 کاسپین در بدترین شرایط خود یعنی حتی اگر بخواهد تا پایان قرن حاضر کاهش سطح تراز خود را ادامه دهد هرگز خشک نخواهد شد و هرگز فرجام دریاچه ارومیه برای آن تکرار نمی شود.

پژوهشگر در زمینه مطالعات دریایی در این باره گفت: بارها در تاریخچه زمین شناسی دریای کاسپین شاهد پسروی ها و پیشروی های گسترده ای در تراز آبی آن بودیم و در مدت ۱۰ هزار سال اخیر در کارنامه این دریا ترازهای مختلفی حتی تا نزدیک به منهای ۳۳ متر را داریم و همچنین ترازهای منهای ۲۲ متر تا ۲۰ متر را هم شاهد هستیم.

 همایون خوشروان افزود: بنابراین ۱۱ متر تغییر تراز آنهم در مدت ۱۰ هزار سال برای یک دریا موید این نکته است که با دریایی طرف هستیم که سرعت نوسانات آن بسیار بالاتر از سرعت نوسانات آب اقیانوس ها است، با توجه به مدل های پیش بینی توسط دانشمندان، بین ۹ تا ۱۸ متر کاهش سطح تراز آب دریای کاسپین را تا پایان قرن حاضر خواهیم داشت، این پیش بینی بر اساس محاسبات عددی است، اما نکته ای که وجود دارد این است که تاکنون هیچ وقت پیش بینی هایی که برای کاسپین انجام شده هرگز به واقعیت نزدیک نبوده اند، کما اینکه به خاطر دارم در سال ۱۳۷۴ وقتی سطح تراز کاسپین ۲ و نیم متر نسبت به سال ۱۳۵۷ بالا آمده بود دانشمندان روسی پیش بینی کرده بودند که آب کاسپین باز هم یک و نیم متر افزایش ارتفاع خواهد داشت اما دیدیم که این اتفاق نیفتاد و نه تنها ارتفاع کاسپین افزایش نیافت بلکه کاهش نیز یافت.

 

وی اظهار داشت: بنابراین دریای کاسپین قابل پیش بینی نیست، در ۱۵۰۰ سال قبل یعنی در عصر ساسانی در کاسپین شرایط خاصی داشتیم به طوری که سطح آب آن به منهای ۳ متر رسید و حدود ۷ قرن بعد از آن تراز آب کاسپین به منهای ۲۲ متر رسید، در حقیقت چیزی حدود ۱۱ متر اختلاف تراز را در این فاصله ۷ قرن برای کاسپین داشتیم و حتی شهرهای ساحلی مانند رشت، لنگرود و لاهیجان که فاصله نسبتا زیادی با خط ساحلی دریای کاسپین دارند شاهد نفوذ و پیشروی آب کاسپین در این دوره بودند.

 

مدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای کاسپین ادامه داد: بنابراین کاسپین را نمی شود پیش بینی کرد و ممکن است شرایط آب و هوایی در این منطقه دچار دگرگونی شود و ما شاهد پیشروی آب دریای کاسپین باشیم اما اینکه الان باید چه سیاستی و چه برنامه ای را در دستور کار قرار دهیم از اهمیت زیادی برخوردار است.

 

خوشروان تاکید کرد: مهمترین کاری که باید انجام شود این است از سواحلی که آزاد شدند و به اصطلاح به آنها اراضی مستحدثه ساحلی می گویند، حفاظت کنیم و اجازه ندهیم دخل و تصرف و تجاوزهای انسانی در این محدوده ها انجام شود چرا که اگر این اتفاق بیفتد تجربه تلخ دهه ۶۰ را دوباره خواهیم دید به طوری که در آن سالها بسیاری از افرادی که سرمایه های هنگفت خود را در خط ساحلی کاسپین و نزدیک به خط ساحلی تعبیه کرده بودند با پیشروی آب از دست دادند.

 

پژوهشگر در زمینه مطالعات دریایی تصریح کرد: بنابراین کاسپین در بدترین شرایط خود یعنی حتی اگر بخواهد تا پایان قرن حاضر کاهش سطح تراز خود را ادامه دهد هرگز خشک نخواهد شد و هرگز فرجام دریاچه ارومیه برای آن تکرار نمی شود چون پسروی ها و پیشروی های آب رفتار طبیعی کاسپین است که اکنون به علت گرمایش زمین تشدید شده است که باید برای کاهش عوارض آن استراتژی سازگاری با کاهش سطح تراز آب کاسپین داشته باشیم.